De vriesheiligen zijn de afgelopen week langs geweest. In het aloude volksgeloof markeren de heiligen Paulus, Antonius en Sebastianus, ook wel Harde Koppen genoemd, het einde van de zes donkerste weken van het jaar. Dat klopt, de drie weken voor en na kerst duren de dagen het kortst. En ze luiden ook een langere koudeperiode in. De gemiddelde minimumtemperaturen over de lange termijn liggen tot begin maart hier net boven en in Nederland net onder het vriespunt. En dit jaar hebben de Harde Koppen zelfs voor wat sneeuw gezorgd.

De vriesheiligen zijn overgens niet te verwarren met hun broers (en zusje) de ijsheiligen, die half mei langskomen en de laatste vorst van het voorjaar meebrengen. Wat de vriesheiligen zelf met koude te maken hebben, is mij minder duidelijk. Kluizenaar Antoon bijvoorbeeld leefde zo’n zeventien eeuwen jaar geleden in een warme woestijn, waar hij overigens verleid werd door de duivel vermomd als varken, maar dat geheel terzijde.

Bijna halfweg die lange koudeperiode, op 2 februari, wordt in de Kerk ook nog Maria Lichtmis gevierd. Maria kennen we, maar die verwijzing naar het licht heeft niet veel met haar te maken, noch met haar zoon die veertig dagen na zijn geboorte werd gepresenteerd aan god en de wijze heren in de tempel. Op 1 februari wordt immers de heilige Brigida gevierd, die eigenlijk de Keltische godin Birgit is en die het Keltische feest van het licht Imbolc aankondigt. Die dag valt ongeveer tussen de winterzonnewende (de korste dag van het jaar) en het begin van de lente.

Wat heeft dit nu allemaal met mijn moestuin te maken? Niet zo heel veel, of toch? Dat volksgeloof heeft vele eeuwen lang het tempo bepaald waarin boeren, heel lang het gros van de bevolking, leefden en werkten. Het geeft goed weer hoe natuur en klimaat doorhaan doorheen het jaar struinen. Voorlopig nog… want met de helse klimaatverandering gaan toekomstige generaties misschien niet meer begrijpen waarom er bijvoorbeeld half januari vriesheiligen zijn.

Ik heb helemaal niets met geloof en al helemaal niet met de Kerk, maar vind de link naar het verleden en naar de manier waarop vele generaties groenten hebben geteeld best wel interessant. Zo een volkse kalender geeft enige rustige standvastigheid in deze dolle en vooral snelle wereld. Het hakt de winter op in kleine stukken, mijlpalen om naar uit te kijken en dus die lange donkere periode makkelijker door te komen. Het maakt elke winterklus ook net iets aangenamer, omdat je weet dat het snel weer lente zal zijn.

Opruimen

Ik begin al in oktober mijn moestuinbakken helemaal op te ruimen. Enkel de bakken met spruiten, pastinaak en wat andere winterharde groenten krijgen tot november respijt, maar dan sluit ik finaal mijn tuinjaar af. Ik ga daarmee in tegen een trend die niet alleen het hele jaar doorgaat, maar ook de planten na de oogst en heel veel dood materiaal laat staan en pas weghaalt laat in het voorjaar. Het zou goed zijn voor het bodemleven en biedt bescherming en voedsel voor heel veel insecten en andere dieren tijdens de koude wintermaanden.

Ik laat die trend voorlopig aan mij voorbijgaan. Om een nieuw moestuinjaar te starten, moet voor mij, ook in mijn hoofd, het vorige afgerond zijn.

In de winter probeer ik ook mijn tuinhuis op te ruimen. Dat is tegen het einde van het jaar één groot rommelkot waar je bijna niet meer in en uit kan. Ik maak van de gelegenheid gebruik om gereedschap na te kijken, en mijn voorraad potten en bakken schoon te maken en te sorteren. En er moet zoals elk jaar weer een hele voorraad pot- en zaaigrond worden aangekocht.

Compost

In november bestel ik altijd een grote big bag (twee kuub) compost die ik in lagen van 5 à 10 cm over mijn moestuinbakken verspreid. Over het grote nut van compost schreef ik al elders op mijn blog. Samengevat geeft compost heel veel structuur en leven aan mijn eerder arme zand-leemgrond en beschermt het de kale bakken in de winter tegen het gure weer. Mijn tuin kan niet meer zonder.

Vanaf dit jaar gebruik ik overigens gewone groencompost en geen gft-compost meer. De eerste is gemaakt van voornamelijk snoeiafval, in die tweede zit heel veel groenten- en fruitafval en heeft als voordeel dat die (beperkt) voedsel voor de planten bevat. Ik merk de laatste jaren dat in die gft- compost die ik aankoop bij de Vlaamse overheid, ook heel veel stukjes schelpen zitten (mosselen vooral). Niet verwonderlijk, want gft-compost wordt gemaakt van het gft-afval dat wordt opgehaald, ook bij de horeca. Net dat kan mijn tuin, die in het verleden meer dan voldoende bekalkt werd, missen als kiespijn. Een grond die te veel kalk bevat is, letterlijk, dodelijk voor een moestuin. Ik ben dus overschakeld op groencompost die ik hier in de buurt aankoop.

Een aantal bakken krijgen eerst ook een dunne laag lavameel van Organifer, of heel fijn gemalen gesteente van vulkanische oorsprong. Er zitten héél veel mineralen in, voedt de bodem, versterkt de werking van compost en beschermt de planten tegen ziekten. Ik ben het beginnen gebruiken als biologische bestrijder van heermoes, een zeer hardnekkig en heel opmerkelijk onkruid. Het wortelt heel diep in de hrond (is daarom zo lastig weg te krijgen) en teelt wierig op armere gronden. Eenmaal boven de gond, breekt de plant af en geeft onder andere mineralen af aan de grond, waardoor heermoes zichzelf buitenspel zet, tot het volgende jaar en in grote getale weer boven komt en gaat woekeren. Heermoes is voor mij dus het signaal om weer lavameel toe te voegen. Dit jaar waren vooral de bakken met de vaste kruiden en de asperges aan de beurt.

Snoeien

In de winter moet er ook weer gesnoeid worden. Dat valt in mijn tuin heel erg mee. Ik begin met de frambozen. Ik heb herstframbozen, die oogst geven in de late zomer. De vruchten groeien aan nieuwe takken waardoor de planten helemaal weggesnoeid mogen worden. Dat mag overigens niet bij zomerframbozen die bloeien op hout van het afgelopen jaar. Snoei je die weg, heb je geen frambozen.

In het bos achter de tuin haal ik van de hazelaars een nieuwe voorraad rijshout dat binnen aan paar maanden steun geeft aan de peulen, erwten en bonen. En ik snoei tot slot de klimrozen. Daarvoor hoef je niet te wachten tot het voorjaar, die mag je ook al na de laatste bloei snoeien in oktober of november.

Plannen en zadenvooraad

In december maak ik mijn moestuinplan op (zie elders op deze blog) en kijk ik mijn zadenvoorraad na. Ik kocht de laatste jaren groots in (wellicht wat te groots :-)) bij onder meer Vreeken, Vlaams Zaadhuis, Suttons en Baker Creek Heirloom Seeds. Dat is altijd al een hele belevenis geweest (zie elders op deze blog). Het aanbod is telkens enorm en dus zeer aanlokkelijk, maar bij de eerste twee moet je héél veel geduld oefenen eer je beleverd wordt en bij die laatste twee moet je (ook na Brexit) de hindernis van de grenscontrole nemen. En zaden zijn daar omwille van de hele strenge Europese regelgeving, altijd een beetje verdacht.

Mijn collectie is dus nog groot genoeg om het volgende moestuinjaar mee door te komen. Laat je overigens niet vangen aan de vervaldatum op de pakjes. De meeste zaden blijven niet onbeperkt goed, maar gaan in mijn ervaring toch heel wat jaren langer mee dan is aangegeven. Zo heb ik vorig jaar (2020) paprika en peper zonder probleem gezaaid met zaad gekocht in 2014. Volgens het pakje had dat ten laatste in 2017 moeten gebeuren. Wat afneemt met de jaren is de kiemkracht, maar niet de mogelijkheid om te ontkiemen. Om het risico wat te beperken, zaai ik gewoon meer. Er komt dan altijd wel wat op.

Bloemen en borders

Ik heb de afgelopen jaren heel veel tijd gestoken in mijn moestuin, ten koste van de borders met vaste planten. Daar plante ik maar wat aan op het gevoel, zonder plan en al helemaal zonder enige kennis van zaken. Daar mocht wat verandering in komen.

In het najaar nam ik de borders achteraan en naast ons huis stevig onder handen. Wat er stond ging eruit of werd verplaatst. Ik timmerde houten bloembakken in elkaar en zocht nieuwe planten uit die ik aankocht bij een jonge en pas gestarte kweker in de buurt. Tussen de lavendel heb ik alliums of sieruien geplant (bollen gekocht bij Gardelly en geplant in oktober) en om helemaal mee te zijn met een van dé tuinhypes van het moment heb ik ook dahliaknollen besteld bij Fam Flower Farm. Dahlia’s doen mij heel erg denken aan de tuin van mijn grootouders, maar lijken weer helemaal terug van weggeweest. Dat alles samen zou een zeer bloem- en kleurrijke zomer moeten opleveren. Ik kijk er alvast heel erg naar uit.